De winter van 1966 was qua gemiddelde temperatuur een vrij normale winter, maar de gemiddelde temperatuur zegt in dit geval niet veel. Het was een zeer spectaculaire winter met een afwisseling van erg zacht weer en koud weer. Scandinavië beleefde een van de koudste winters van de afgelopen 100 jaar.
December 1965
December 1965 was een zachte maand met een gemiddelde temperatuur van 4,5 °C. Het grootste deel van de maand stond in het teken van een krachtige westcirculatie. Rond, en na de Kerstdagen werd het tijdelijk even wat kouder door een lagedrukgebied die via onze omgeving naar Scandinavië trok. Er viel op 28 en 29 december wat sneeuw, die in het noordoosten nog voor een sneeuwdek van 15 centimeter op 30 december zorgde.
De maand kende geen ijsdagen en het aantal vorstdagen bleef beperkt tot 7.
Januari 1966
Januari 1966 was een koude maand met echte vorstperiode. De gemiddelde temperatuur was 0,4 °C.
De maand begon zacht en er stond veel wind omdat een lagedrukgebied over de Noordzee naar het oosten trok:
Op 3, 4 en 5 januari zorgde een lagedrukgebied boven de Atlantische oceaan voor genoeg WA (warme lucht advectie) voor de opbouw van een hogedrukgebied boven West-Europa die de dagen erna verbinding maakte met een hogedrukgebied boven noordwest Rusland. Het gevolg van deze setting was een oostelijke stroming die (ook op wat grotere hoogte) steeds koudere lucht aanvoerde.
Vanaf 4 januari 1966 begon het in de nacht en ochtend te vriezen en vanaf 10 januari kwam het kwik overdag ook niet meer boven het vriespunt uit. Er volgde een reeks van 10 ijsdagen, 12 dagen met matige vorst en 2 dagen met strenge vorst.
Op 13 tot en met 17 januari viel er wat sneeuw wat voor een uiteindelijk sneeuwdek zorgde van 2 tot 8 centimeter en in het noorden was het sneeuwdek nog wat dikker, tot maximaal 15 centimeter.
De vorstperiode was koud genoeg om het hele land op de schaats te krijgen. Onderstaande foto komt van het nationaal archief (Fotograaf Evers, Joost / Anefo, (http://proxy.handle.net/10648/aad768d0-d0b4-102d-bcf8-003048976d84).
Op 21 januari viel de dooi in omdat fronten van een lagedrukgebied boven de Atlantische oceaan tot onze omgeving door wisten te dringen. De vorst kan de rest van de maand niet terug, het werd aan het einde van de maand zelfs opnieuw zeer zacht met op 30 januari 1966 in het midden en zuidoosten van ons land ruim 12°C.
Februari 1966
Februari 1966 was in de Bilt een zachte, maar zeer spectaculaire maand. De gemiddelde temperatuur was in de Bilt 4,3°C maar was in Eelde met 1,8°C een stuk kouder.
De Bilt noteerde 6 ijsdagen, 11 vorstdagen, 2 dagen met matige vorst en 1 met strenge vorst. Eelde noteerde 8 ijsdagen, 13 vorstdagen, 9 dagen met matige vorst en 2 met strenge vorst.
De maand begon erg zacht met op 5 februari een maximumtemperatuur in de Bilt van 13,2°C. De warmte werd naar onze omgeving getransporteerd door een krachtige zuidwestelijke stroming, maar ondertussen werd er een indrukwekkend koudereservoir in het noordoosten van Europa opgebouwt:
De dagen erna begon de koude lucht langzaam naar het zuiden te stromen. De depressieactiviteit boven de Atlantische oceaan bleef echter groot en het gevecht tussen de koude lucht in het noorden en de zachte lucht in het zuiden zou enkele dagen boven onze omgeving plaatsvinden met zeer spectaculair weer tot gevolg.
Op 8 februari viel in het noorden de vorst in terwijl het in het zuiden nog ruim 12 graden was.
9 Februari werd een historische dag! Eelde kende deze dag een maximumtemperatuur van -5 graden en in het zuiden werd het nog ruim 10 graden. Een vrij zeldzaam grote temperatuurtegenstelling in ons land.
Deze dag viel er vooral in het noorden veel neerslag die voor een deel in de vorm van ijzel viel.
Een strook van 30 km breedte over het midden van Friesland kreeg circa 25 mm regen bij temperaturen onder het vriespunt. Door diverse draadbreuken viel de stroom uit, waardoor veel woningen in het donker en in de kou zaten. De ijzel zorgde dus voor grote problemen. Onderstaand een relaas vanuit Sneek (bron: https://www.fryslan1.frl/2016/01/04/friesland-in-greep-van-ijzel-maar-in-1966-was-het-erg/):
In Sneek begon de ellende met het knakken van de top van de elektriciteitsmast bij het PEB-station. Het provinciaal elektriciteitsbedrijf moest alle zeilen bijzetten om de stroomvoorziening in de benen te houden.
Maar het regende draadbreuken. Het bovengrondse elektriciteitsnet bezweek op veel plaatsen door de ijzel. Ook de bovengrondse telefoonlijnen hielden het niet. Op veel plaatsen namen de zwaar beijzelde draden de palen in hun val mee. Het PEB riep de bevolking op om het stroomverbruik zoveel mogelijk te beperken.
Op 10 februari was de koude lucht gevorderd tot het midden van het land:
Ook 11 februari lag de grens tussen de 2 luchtsoorten nog over ons land en viel er regelmatig sneeuw, ijzel en in het zuiden ook regen. In het noorden was de situatie inmiddels kritiek, een ware sneeuwstorm had vele dorpen onbereikbaar gemaakt en volledig afgesloten van de buitenwereld. De sneeuwstorm was vergelijkbaar met de sneeuwstormen uit de winters van 1979 en 1963. In Friesland werd het leger ingezet voor de aanleg van noodleidingen.
Ik heb helaas niet veel foto’s kunnen vinden van de sneeuw en ijzel chaos, maar onderstaande video geeft een goed beeld van het spectaculaire weerbeeld:
Op 13 februari viel in een groot deel van het land opnieuw een pak sneeuw, vooral in het westen viel er meer dan 10 centimeter sneeuw.
Het spektakel was na 13 februari wel voorbij maar echt stabiel winterweer werd het niet. Op 15 februari kwam het kwik in het hele land boven nul en op 16 en 17 februari keerde de kou weer terug. In Eelde vroor het 17 februari in de ochtend ruim 10 graden en op de 18e werd de laagste temperatuur van deze winter genoteerd. In Eelde daalde het kwik tot -15,8°C.
Na 18 februari werd er met een zuidwestelijke stroming zachtere lucht aangevoerd en ging het in het hele land dooien. De koude lucht keerde daarna ook niet meer terug.
De winter van 1965/1966 was dus een spectaculaire winter met een grote afwisseling tussen zeer zacht weer, koud weer en veel winterse ongemakken. Na deze winter volgde 13 jaar later een winter die nog spectaculairder was. De winter van 1979.